ภาพ: Billboard
หลังจากที่เพลง “One Sweet Day” ครองตำแหน่งเพลงที่ติดอันดับหนึ่งยาวนานที่สุดถึง 16 สัปดาห์บนชาร์ตบิลบอร์ดมานาน 23 ปี ถูกโค่นแชมป์โดยศิลปินหน้าใหม่ ลิล แนส เอ็กซ์ ที่พาเพลงคันทรี่แร็ป “Old Town Road” ครองอันดับหนึ่งได้นานถึง 17 สัปดาห์ สร้างประเด็นถกเถียงกันถึง ‘ความไม่แฟร์’ ในการนับยอดเพื่อจัดอันดับเพลงของบิลบอร์ดระหว่างยุคเก่ากับยุคใหม่ซึ่งมีความแตกต่างกันค่อนข้างมาก หรือหากจะบอกว่าเป็นการมองต่างมุมระหว่างคนฟังเพลงยุคแอนาล็อกกับยุคดิติตอล ก็คงไม่ผิดนัก
สำหรับคนที่ไม่รู้เรื่องมาก่อนว่าบิลบอร์ดมีวิธีอย่างไรในการจัดอันดับเพลงแต่สัปดาห์ ขออธิบายเรื่องนี้ให้เข้าใจก่อนละกันครับ
ชาร์ตเพลงฮิตหลักที่เรียกว่า Billboard Hot 100 เกิดขึ้นตั้งแต่ปี 1958 โดยนิตยสารดนตรีที่ทรงอิทธิพลที่สุดของฝั่งอเมริกาอย่าง Billboard ซึ่งช่วงนั้นจัดอันดับจากการวัดยอดแอร์เพลย์ทางสถานีวิทยุที่เรียกว่า 'ออเดียนซ์ อิมเพรสชั่น' (Audience Impressions) โดยคำนวณด้วยการนำจำนวนครั้งที่สถานีเปิดเพลงนั้นไปคูณกับจำนวนผู้ฟังโดยเฉลี่ยของสถานี + ยอดขายซิงเกิลที่เป็นแบบ Physical (ซึ่งในสมัยแรกมีเพียงแผ่นเสียง ต่อมาก็เริ่มมีคาสเซ็ตต์เทป และมาถึงยุคเฟื่องฟูของซีดี) ซึ่งวัดผลโดย Nielsen Soundscan บริษัทนับยอดเพลงและวิดีโอของอเมริกาที่เชื่อถือได้
พูดง่ายๆ ว่า “ยอดเปิดเพลง” บวกกับ “ยอดขายแผ่น” เป็นแบบนั้นมาเรื่อยๆ นับตั้งแต่ยุค 50’s จนถึงยุค 90’s
ด้วยข้อจำกัดในการเสพดนตรีซึ่งมีอยู่ไม่กี่ช่องทาง จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่ในยุค 90’s จะมีการขายแผ่นซีดีซิงเกิล (หรือซีดีอัลบั้ม) ได้มากเป็นจำนวนหลายล้านหรือหลายสิบล้านแผ่น กระทั่งก้าวเข้าสู่ยุคมิลเลเนียมที่เป็นการเปลี่ยนถ่ายแอนาล็อกสู่ดิจิตอล อินเทอร์เน็ตและโทรศัพท์มือถือเริ่มเข้ามามีบทบาทสำคัญในชีวิต ไฟล์เพลงดิจิตอลอย่าง MP3 หรือร้านขายเพลงดิจิตอลอย่าง iTunes จึงถือกำเนิดขึ้นและมาแรงมากจนทำให้ยอดขายซีดีตกฮวบ เมื่อเป็นเช่นนั้น บิลบอร์ดจึงเปลี่ยนกฏให้การจัดอันดับเพลง สามารถนับรวมยอดขายเพลงแบบดิจิตอลดาวน์โหลดเข้ามาด้วยนับตั้งแต่ชาร์ตวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2005 รวมทั้งมีการตั้งชาร์ตใหม่ชื่อ Digital Song (อันดับ 1 เพลงแรกคือ “Just Lose It” ของเอมิเน็ม)
เทคโนโลยีเพลงดิจิตอลยังไม่หยุดแค่ตรงนั้น ผู้คนเริ่มเปลี่ยนวิธีฟังเพลงด้วยการดาวน์โหลดไฟล์มาเป็นฟังเพลงเรียลไทม์แบบสตรีมมิ่งโดยมีตัวแปรสำคัญอย่าง Spotify และการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญก็เกิดขึ้น เมื่อบิลบอร์ดเปลี่ยนกฏอีกครั้งด้วยการยินยอมให้มีการนับยอดเล่นเพลงสตรีมมิ่งเข้าไปในการจัดอันดับเพลงฮิต Billboard Hot 100 นับตั้งแต่ชาร์ตในเดือนมกราคม 2013 เป็นต้นไป เท่านั้นยังไม่พอ ถัดมาในเดือนกุมภาพันธ์ปีเดียวกันก็มีการอนุญาตให้นับยอดวิววิดีโอบนยูทูบรวมเข้าไปด้วย
ทันทีที่มีการนับยอดวิววิดีโอบนยูทูบ เพลง “Harlem Shake” ของ Baauer ที่มิวสิกวิดีโอมีความแปลกใหม่จนกลายเป็นอินเทอร์เน็ตมีมระบาดไปทั่วโลก และบิลบอร์ดก็นับยอดวิวของมีมทั้งหมดบนยูทูบรวมเข้าไปด้วย นั่นจึงส่งผลให้เพลง “Harlem Shake” ติดอันดับ 1 นานถึง 5 สัปดาห์ ทั้งที่คนส่วนใหญ่ยังไม่รู้จักว่าศิลปินเจ้าของเพลงคือใครด้วยซ้ำ หรืออย่างเพลง “Gangnam Style” ของศิลปินเกาหลีอย่าง Psy ก็ขึ้นถึงอันดับ 2 ด้วยยอดวิวกว่าพันล้านวิวในตอนนั้น
สรุปให้เห็นภาพรวมก็คือนับตั้งแต่ปี 2013 จนถึงปัจจุบัน ชาร์ต Billboard Hot 100 ใช้วิธีจัดอันดับเพลงฮิตด้วยการวัดจากยอดขายเพลง 35-45 เปอร์เซ็นต์ + ยอดเปิดเพลง 30-40 เปอร์เซ็นต์ + ยอดสตรีมมิ่ง 20-30 เปอร์เซ็นต์
ตัดภาพกลับไปในปี 1995 เพลง “One Sweet Day” ของมาไรอาห์ แครีย์ และบอยซ์ทูเมน ครองอันดับ 1 บนชาร์ตบิลบอร์ดระหว่างวันที่ 2 ธันวาคม 1995 ถึง 16 มีนาคม 1996 รวมทั้งสิ้น 16 สัปดาห์ ซึ่งมาจากแค่ยอดแอร์เพลย์ทางวิทยุ บวกกับยอดขายเพลงในอเมริการวมทั้งสิ้น 2,335,000 ก๊อปปี้ ซึ่งเป็นยอดขายซิงเกิลในรูปแบบซีดี คาสเซ็ตต์ และแผ่นเสียงล้วนๆ ไม่มียอดจากสตรีมมิ่ง ไม่มียอดวิวจากยูทูบ
นี่คือสิ่งหนึ่งที่หลายคน (โดยเฉพาะคนที่โตมากับดนตรียุค 90’s) รู้สึกขัดใจกับ “การเปลี่ยนกฏของบิลบอร์ด” เพราะแค่คุณทำมิวสิกวิดีโอแปลกๆ ให้เกิดเป็นไวรัลในยุคนี้ ก็สามารถมีเพลงขึ้นอันดับ 1 ได้แล้ว เทียบไม่ได้กับการที่แฟนเพลงแห่ซื้อแผ่นซีดีซิงเกิลเพลง “One Sweet Day” รวมกว่า 2 ล้านแผ่น ด้วยเหตุเพราะ “ตัวเพลง” เพียงอย่างเดียว
เมื่อบิลบอร์ดตั้งกฏแบบนี้ บรรดาค่ายเพลงจึงพยายามหากลเม็ดจากช่องทางดิจิตอลมาทำให้เพลงของศิลปินขึ้นอันดับ 1 อย่างเช่นการมีวิดีโอที่เป็น Official Audio, จัดทำวิดีโอเนื้อเพลงที่เรียกว่า Lyric Video รวมไปถึงกลยุทธ์เด็ดอย่าง การนำเพลงไป “รีมิกซ์” ออกมาหลายๆ เวอร์ชั่น ซึ่งอย่างหลังนี่แหละที่เป็นอีกส่วนสำคัญที่เข้ามา “พลิกเกม” ทำให้เพลงยุคหลังๆ ขึ้นอันดับ 1 อย่างง่ายดาย
ย้อนกลับไปดูกฏของบิลบอร์ดที่ออกไว้ตั้งแต่ปี 2001 (ในยุคที่อาร์แอนด์บีและรีมิกซ์มาแรงมาก) คือหากมีการนำเพลงไปรีมิกซ์ใหม่ รีมิกซ์นั้นจะต้องไม่แตกต่างจากต้นฉบับมากนัก หากมีการแต่งทำนองและเนื้อร้องใหม่จนไม่เหมือนเค้าโครงต้นฉบับ ให้พิจารณาว่าเป็นอีกหนึ่งเพลง (กรณีนี้เกิดขึ้นหลังจากเพลง “I’m Real” และ “Ain’t It Funny” ของเจ.โล. ขึ้นอันดับหนึ่ง โดยมีผลมาจากความดังของเวอร์ชั่นรีมิกซ์ซึ่งออกมาแตกต่างจากต้นฉบับ)
‘การรีมิกซ์’ นี่แหละที่ทำให้กลายเป็นปัญหาระดับชาติ เพราะเมื่อกลางปี 2017 เพลงละติน “Despacito” ของหลุยส์ ฟอนซี ฟีเจอริ่ง แด๊ดดี้ แยงกี้ ก็ดังระเบิดจนครองแชมป์ Billboard Hot 100 นานถึง 16 สัปดาห์ เทียบเท่า “One Sweet Day” ซึ่งเวอร์ชั่นที่ทำให้เพลงนี้ดังระเบิดระเบ้อคือเวอร์ชั่นที่มีจัสติน บีเบอร์ มาฟีเจอริ่งด้วยซึ่งถูกปล่อยออกมาภายหลัง จากที่ขึ้นสูงสุดแค่ 44 พอปล่อยเวอร์ชั่นบีเบอร์ปุ๊ป ก็พุ่งสู่อันดับ 9 และไต่ไปถึงอันดับ 1
แต่กรณีล่าสุดที่หนักกว่าคือเพลง “Old Town Road” ของลิล แนส เอ็กซ์ ที่เล่นปล่อยรีมิกซ์มากถึง 4 เวอร์ชั่นคือ Diplo Remix, Young Thug and Mason Ramsey Remix, RM Remix (จากวงบีทีเอส) และ Bily Ray Cyrus Remix รวมกับต้นฉบับอีกหนึ่งเวอร์ชั่น
แม้บนชาร์ต Billboard Hot 100 จะขึ้นเครดิตว่าเวอร์ชั่น featuring Billy Ray Cyrus ติดอันดับ 1 แต่จริงๆ แล้ว บิลบอร์ดนับยอดขาย ยอดสตรีม และยอดแอร์เพลย์จากทุกเวอร์ชั่นของเพลงนี้รวมกัน ไม่ได้นับแค่เวอร์ชั่นบิลลี่ เรย์ ไซรัส
ถามว่าเพลง “Old Town Road” เล่นตามกฏไหม - ก็ถูกต้อง เพราะเวอร์ชั่นรีมิกซ์ไม่ได้แตกต่างจากต้นฉบับมากนัก สามารถนับรวมเป็นเพลงเดียวกันได้ แต่ก็ยังเป็นที่กังขา ในเมื่อเล่นทำออกมาห้าเวอร์ชั่น มันก็ต้องมียอดสูงกว่าเวอร์ชั่นเดียวอยู่แล้วเป็นธรรมดา
ช่องโหว่ตรงนี้กลายเป็นจุดที่ศิลปินหรือค่ายเพลงนำมาใช้ในการผลักดันเพลงให้ขึ้นอันดับ 1 อย่างกรณีล่าสุด เพลง “Bad Guy” ของบิลลี ไอริช ที่อยู่อันดับ 2 ก็เดินตามสูตรนี้ด้วยการปล่อยเวอร์ชั่นรีมิกซ์ที่ฟีเจอริ่ง จัสติน บีเบอร์ ออกมาเมื่อไม่นานนี้
แน่นอนว่าเมื่อยุคสมัยเปลี่ยนไป รูปแบบการฟังเพลงเปลี่ยนไป อะไรๆ ก็ต้องเปลี่ยนตามไปด้วย ยอดสตรีมมิ่งมหาศาลหรือการรีมิกซ์เพลงเป็นสิ่งที่หมุนเปลี่ยนไปตามเทรนด์ แต่เราคงไม่ได้เห็นยอดขาย “ซีดีซิงเกิลจำนวนสองล้านแผ่น” แบบที่บทเพลงในยุค 90’s ทำไว้อีกแล้ว
